ارتباط سلامت دهان و سلامت بدن

مراقبت از سلامت دهان، دندان و لثه یکی از مهم‌ترین توصیه ‌های همه دندانپزشکان و پزشکان است. با این حال بسیاری از ما دلایل اهمیت آن را نمی‌دانیم و تصور می‌کنیم تنها نتیجه عدم رعایت بهداشت دهان، پوسیدگی دندان و نیاز به پر کردن دندان است.

عدم رعایت بهداشت دهان و دندان است علاوه بر تأثیر بدی که بر سلامت دندان‌ها، لثه و استخوان فک می‌گذارد، سلامت عمومی بدن را نیز تحت تأثیر قرار می‌دهد. تحقیقات نشان داده است سلامت دهان می‌تواند بسیاری از اختلالات و مشکلات پزشکی را از بدن دور نماید و بالعکس، مشکلات دهان و دندان بخصوص در صورت بیماری لثه خطر مشکلات جدی مانند حمله قلبی، سکته مغزی، کنترل دیابت و عوارض بارداری و افزایش می‌دهد. در اینجا با ارتباط سلامت دهان و بدن بیشتر آشنا می‌شوید.

• شناسایی علائم و نشانه ‌های بسیاری از بیماری‌ها در دهان

دهان پنجره‌ ای رو به درون است و به عنوان شناساگر مفیدی در تشخیص زود هنگام علائم و نشانه ‌های بیماری‌های سیستمیک عمل می‌کند. اولین نشانه ‌های بیماری‌های سیستمیک مانند ایدز یا دیابت، اغلب به صورت ضایعات دهانی یا سایر مشکلات دهان بروز می‌کند. در حقیقت به گفتة آکادمی دندانپزشکی عمومی آمریکا، بیش از 90% تمام بیماری‌های سیستمیک علایم و نشانه ‌هایی در دهان ایجاد می‌کنند.

• اهمیت بزاق دهان: ابزار تشخیص مشکلات و بیماریها

برای تشخیص و شناسایی انواع مواد از تست بزاق استفاده می‌شود. برای مثال میزان کورتیزول موجود در بزاق برای آزمایش واکنش‌های استرسی در نوزادان استفاده می‌شود. ذرات برخی پروتئین‌های خاص استخوان میتواند در نظارت بر تحلیل و کاهش استخوان در زنان و مردان مستعد پوکی استخوان مفید واقع شود. برخی نشانگرهای (مارکر) سرطان در بزاق قابل شناسایی هستند.

تست بزاق معمولی میتواند میزان استعمال مواد غیر قانونی، سموم محیطی، هورمون‌ها و آنتی ‌بادی‌هایی را که نشانگر هپاتیت و ایدز هستند، شناسایی و اندازه‌ گیری نماید. در حقیقت توانایی شناسایی آنتی ‌بادی‌های مختص ایدز منجر به تولید کیتهای تست بزاق آماده و آسان برای استفاده گسترده شده است. در آینده ممکن است تست بزاق به عنوان یک ابزار تشخیصی و نظارتی برای بیماری‌هایی مانند دیابت، پارکینسون، سیروز کبد و بسیاری از بیماری‌های عفونی دیگر جایگزین آزمایش خون شود.

• اهمیت بزاق دهان: محافظت در مقابل هجوم میکروب‌ها

– بزاقی یکی از مهم‌ترین خطوط دفاعی بدن در مقابل ارگانیسم‌های بیماری‌زا مانند ویروس‌ها و باکتری‌ها می‌باشد. بزاق حاوی آنتی ‌بادی‌هایی است که به پاتوژن های ویروسی مانند ویروس سرما خوردگی و ایدز حمله می‌کنند.

– بزاق حاوی پروتئین‌های به نام هیستاتین است که جلوی رشد قارچ‌هایی به نام کاندیدا آلبیکانس (Candida albicans) را میگیرد. در بیماران مبتلا به ایدز یا بیماری‌های دیگر که این پروتئین‌ها تضعیف شده ‌اند، قارچ کاندیدا از کنترل خارج شده و منجر به عفونت قارچی به نام برفک دهان می‌شود.

– همچنین بزاق از بدن در مقابل بیماری‌های باکتریایی محافظت می‌کند. بزاق حاوی آنزیم‌هایی است که به طرق مختلف باکتری‌ها را از بین می‌برند. این آنزیم‌ها غشای باکتری‌ها را تخریب کرده و مانع رشد و متابولیسم برخی انواع باکتری‌ها می‌شوند و سیستم حیاتی آنزیمی باکتری‌ها را مختل می‌کنند.

ارتباط سلامت دهان و سلامت بدن

اگر چه بزاق به محافظت از بدن در مقابل میکروب‌ها کمک می‌کند اما همیشه در این کار موفق نیست. بیش از 500 گونه باکتریایی در دهان زندگی می‌کنند. این باکتری‌ها دائماً لایه چسبنده و بی رنگی بر روی سطح دندان‌ها تشکیل می‌دهند که به آن پلاک گفته می‌شود. پلاک باعث پوسیدگی دندان و عفونت لثه می‌شود. اما تأثیرات منفی آن به همین‌جا ختم نمی‌شود.

در صورتی‌ که مرتباً و مسواک و نخ دندان استفاده نکنید و دهان خود را تمیز نگه ندارید، پلاک در سطح دندان‌ها و در مرز لثه تشکیل شده و محل مناسبی برای تجمع باکتری‌ها فراهم می‌نماید. وجود باکتری‌ها در مرز لثه باعث التهاب و عفونت لثه می‌شود. عفونت لثه در صورتی که درمان نشود به وضعیت جدی‌تری به نام پریودنتیت تبدیل می‌شود. شدیدترین حالت عفونت لثه وضعیتی به نام ژنژیویت زخمی نکروزی حاد نام دارد.

• انتقال عفونت دهان به بخشهای دیگر بدن

باکتری‌هایی که در دهان زندگی می‌کنند در حالت نرمال نمی‌توانند وارد جریان خون شود. اما اگر بیماری لثه داشته باشید، در صورت انجام درمان‌های تهاجمی و حتی گاهی اوقات تنها با مسواک زدن و نخ دندان کشیدن باکتری‌ها می‌توانند وارد جریان خون شود.

داروها و درمان‌های که باعث کاهش جریان بزاق می‌شوند و آنتی ‌بیوتیک‌هایی که تعادل باکتری‌ها در دهان را برهم می‌زنند نیز ممکن است خط دفاعی دهان در هم بشکنند. به این ترتیب باکتری‌ها وارد خون می‌شوند.

در صورتی که سیستم ایمنی سالم و قوی داشته باشید، وجود باکتری‌های دهان در جریان خون هیچ مشکلی ایجاد نمی‌کند. چرا که سیستم ایمنی به سرعت واکنش نشان داده و جلوی عفونت را می‌گیرد. با این حال در صورتی که سیستم ایمنی به دلیلی تضعیف شده باشد ( برای مثال به علت بیماری یا درمان سرطان)، باکتری‌های دهان که وارد جریان خون می‌شوند، در جای دیگری از بدن عفونت ایجاد می‌کند. عفونت لایه درونی قلب یا  اندوکاردیت که در آن باکتری‌های دهان وارد جریان خون شده و به لایه پوشاننده دریچه ‌های قلبی چسبیده ‌اند، یکی از نمونه‌های چنین رویدادی می باشد.

ارتباط سلامت دهان و سلامت بدن

عفونت طولانی‌مدت لثه در نهایت می‌تواند منجر به از دست رفتن دندان‌ها شود. اما پیامدهای آن به همین‌جا منتهی نمی‌شود. تحقیقات اخیر نشان دادند عفونت دهان ( در عصر عفونت لثه) با عدم کنترل دیابت، بیماری‌های قلبی عروقی و زایمان زودرس ارتباط وجود دارد. برای این که مشخص شود آیا واقعا عفونت دهان باعث این بیماری‌ها میشود یا خیر، تحقیقات بیشتری لازم است.

• دشوار شدن کنترل دیابت

 در صورتی که به دیابت مبتلا باشید، در خطر بیشتر بیماری لثه قرار دارید. اما از طرف دیگر بیماری مزمن لثه به نوبه خود باعث سخت‌تر شدن کنترل دیابت می‌شود. عفونت دهان ممکن است باعث مقاومت به انسولین شود که این امر کنترل قند خون را دشوار می‌نماید.

ارتباط سلامت دهان و سلامت بدن

• بیماری قلبی عروقی

 التهاب دهان در اثر باکتری‌ها در انسداد عروق و تشکیل لخته خون در رگ‌ها نقش دارد. به نظر می‌رسد باکتری‌های موجود در دهان موجب ایجاد التهاب در سرتاسر بدن از جمله رگهای خونی می‌شوند. این التهاب ممکن است عنوان قاعده‌ ای برای رشد پلاک‌های اترواسکلروز در عروق خونی عمل کرده و احتمالاً خطر حمله قلبی یا سکته مغزی را افزایش دهند. برخی تحقیقات نشان می‌دهد افرادی که دچار عفونت لثه هستند، در خطر بیشتر حمله قلبی و سکته مغزی قرار دارند. هر چه عفونت شدیدتر باشد خطر این اتفاق بیشتر است. بیماری لثه و از دست دادن دندان در تشکیل پلاک در عروق کاروتید نقش دارد. در یک پژوهش مشخصات 46% از شرکت ‌کنندگانی که 9 دندان خود را از دست داده بودند، دچار پلاک سرخرگ کاروتید بودند و در این بین 60% از افرادی که 10 دندان یا تعداد بیشتری از دست داده بودند دچار پلاک در سرخرگ کاروتید بودند.

• زایمان زودرس

عفونت شدید لثه خطر زایمان شروع زود رس و وزن کم کودک در هنگام تولد را افزایش می‌دهد. مؤسسه ملی تحقیقات دندانپزشکی و فک و صورت آمریکا برآورد می‌کند که در 18% از زایمان‌های زود رس و وزن کم در هنگام تولد در آمریکا ممکن است عفونت‌های دهان نقش داشته باشند. تئوری محققان این است که باکتری‌های دهان سمومی آزاد می‌کنند که از طریق جریان خون به جفت و از طریق آن به جنین رسیده و در رشد جنین اختلال ایجاد می‌نماید. در عین حال عفونت دهان باعث می‌شود بدن مادر مواد تحریک‌ کننده زایمان تولید کرده و احتمالاً درد زایمان زود هنگام و تولد کودک را موجب شود.

در تحقیقاتی که در سال 2010 منتشر شد، ارتباطی بین التهاب لثه و بیماری آلزایمر شناسایی شد. این تحقیقات بر اساس بازبینی داده‌ های به دست آمده ظرف 20 سال انجام شده است. با این حال تعداد شرکت کننده‌ها در این پژوهش نسبتاً کم محسوب می‌شود. محققان این مقاله، داده ‌های به ‌دست ‌آمده از 152 شرکت ‌کننده را آنالیز کردند و فاکتورهای پزشکی، روان‌شناختی و سلامت دهان را در نظر گرفتند. طول مدت این پژوهش 20 سال بود که در سال 1984 که شرکت ‌کننده‌ها به سن بالای 70 سال رسیده بودند، پایان یافت.

محققان با مقایسه عملکرد شناختی در سن 50 تا 70 سالگی، مشاهده کردند وجود بیماری لثه در هفتاد ‌سالگی ارتباط بسیار زیادی با نمرات پایین در عملکرد شناختی شرکت ‌کننده‌ها داشت. شرکت ‌کننده‌هایی که دچار التهاب لثه بودند، احتمال پایین بودن  نمره عملکرد شناختی در آنها 9 برابر کمتر بود. در این تحقیقات فاکتورهایی مانند چاقی، سیگار و از دست دادن دندان (بدون ارتباط با التهاب لثه) نیز در نظر گرفته شد و با این حال ارتباط محکمی بین بیماری لثه و نمره پایین‌تر عملکرد شناختی مشاهده شد.

در تحقیقات دیگری که در سال 2013 بر روی یافته ‌های این پژوهش صورت گرفت نمونه مغز 10 بیمار مبتلا به آلزایمر با نمونه مغز 10 بیمار سالم مقایسه شد. آنالیز داده ‌ها نشان داد در مغز بیماران آلزایمر، باکتری Porphyromonas gingivalis وجود داشت درحالی که در نمونه مغز بیماران سالم این باکتری دیده نمی‌شد. نکته جالب توجه این است که باکتری نام برده یکی از باکتریهای عامل بیماری مزمن لثه است.

پس از آن تحقیق دیگری در سال 2014 بر روی موش‌ها انجام شد که نتایج آن در Journal of Alzheimer’s Disease به چاپ رسید. شواهد این مقاله نشان می‌دهد دو گونه از سه گونه باکتری عامل بیماری لثه، قادر به حرکت بوده و در بافت مغز دائماً وجود دارند. این باکتری‌ها می‌توانند به دو روش از دهان به مغز منتقل شوند. یکی از آنها از طریق عصب‌هایی که ریشه دندان را به مغز منتقل می‌کند و دیگری از طریق سیستم گردش خون، خود را به مغز می‌رساند. در بیمارانی که خونریزی لثه دارند، باکتری‌های عامل عفونت لثه در هر مرتبه تمیز کردن دهان و حتی غذا خوردن وارد گردش خون میشوند.